Stichting Verzetsgroep de Liniecrossers
Correspondentieadres:
Brouwerijstraat 20
4845 CN Wagenberg
Tafelgesprek 20 oktober 2015
Stichting Verzetsgroep de Liniecrossers zichzelf de taak opgelegd, om de n het kader van de gemeentelijke subsidie “Samen aan de slag”, heeft geschiedenis t.a.v.
de liniecrossers in iets breder kader, de gebeurtenissen in Lage Zwaluwe vast te leggen. Daarom zijn er enkele tafelgesprekken georganiseerd met inwoners uit
Lage Zwaluwe, die de leeftijd bereikt hebben, waarvan men zou kunnen zeggen, het is vijf voor twaalf. Maar zij zouden op een aantal vragen nog een antwoord
weten of kunnen weten.
Verongelukte tank aan het Thorpad. Van links naar rechts (onder voorbehoud):
Tweede van links: deze jongen was een vluchteling uit Rotterdam i.v.m. de
Hongerwinter en was ondergebracht bij de familie Huisman aan de Onderstraat .
Derde van links: Dries Evegaars. Vierde man links: Wim van de Berg. Uiterst
rechts: Wim Sulkers.
Daarbij heeft de stichting een aantal documenten van mensen die zelf de
crossings hebben ondernomen, gelezen en uitgediept. Bij documenten moet
men denken aan: Het lijntje van de Koning, de Ark en de opgetekende
ervaringen van Wim Baars en Wim Boot.
De crossers uit het bezette gebied hadden vaak moeite om bij aankomst de
haven van Lage Zwaluwe te bereiken. Daar zij na het passeren van Anna
Jacomina Plaat een enorme tegenstroom hadden en dan vaak genoodzaakt
waren om bij de buitendijk aan wal te gaan. Maar het verhaal deed de ronde
dat in de dijk mijnen geplaatst waren en waardoor zij zich wederom
genoodzaakt voelden dan toch weer in de boot stapten en met een enorme
krachtsinspanning alsnog de haven van Lage Zwaluwe te bereikten of zich
lieten afzakken naar de haven van Moerdijk.
Na de bevrijding van Lage Zwaluwe op 6 november 1944 werd er een OD
(orde dienst) opgericht. Jonge kerels van zo’n twintig jaar oud gaven zich
daar voor op. Want zij zochten de spanning en het avontuur. In Lage Zwaluwe
meldden zich zo’n dertien jongens. Onder hen Cor Dudok, Cor Polak en Aard
Polak( de Wezel). Hun commandant majoor Welij ( van sigarenfabriek
gebroeders Welij) noemde deze OD het eerste leger van Nederland na de
Tweede Wereldoorlog. Deze OD moet de buitendijk bewaken vanaf het
Thorpad tot ter hoogte van de boerderij ‘t Heerenhuis. In dat gedeelte lagen
geen mijnen. Wel vanaf ’s Heerenhuis tot de spoorbrug. Dit deel werd door
de Belgen bewaakt. Zij hadden hun onderkomen in de bunker en de
barrakken. Het ’t Heerenhuis lag ook in de vuurlinie, maar was niet zo
geraakt als wordt beschreven. Eén maal zijn een aantal Duitsers vanaf de
noordkant van de spoorbrug, naar het zuiden overgestoken en hebben toen
een aantal Belgen om het leven gebracht.
Cor Dudok vertelde dat hij op wacht stond met een persoon( naam vergeten)
in de nabijheid van het Thorpad en zicht hadden op het polderke
(Louisapolder) en in het donker allemaal schimmen zagen. Cor met een
Brouwning geweer in de aanslag en zijn medebewaker met een pistool in de
aanslag, ging recht op z’n doel af. Later bleek het een scheve afrastering-
paal te zijn.
Cor Polak vertelde dat hij op wacht stond met een mede persoon( naam
vergeten) aan de Amerweg bij boer van Bavel. Zij hoorden geluid vanaf de
dijk en slopen er naar toe. Het bleek een koe te zijn. Cor: wat was ik blij dat
het een koe was. Want zo’n held was ik ook niet. Uit deze ervaringen blijkt
wel hoe enorm donker het in die tijd was. Rokende Duitser op de Anna
Jocomina plaat werden vanaf de buitendijk waargenomen.
Dat de bewaking van de dijken niet zonder gevaar was, werd ondervonden
aan de Steenplaats. Daar werden de dijken bewaakt door mensen uit Made
en Hooge Zwaluwe. In die tijd stond de haven van Hooge Zwaluwe nog in
open verbinding met de Amer. Nabij “het Platje” werd Bram van Ham door de
Duitsers meegenomen. Er is nooit meer een teken van leven van hem
vernomen. De crossers die vanuit Sliedrecht over de Amer aankwamen, was
de OD van op de hoogte, maar in het donker was het vaak moeilijk om te
onderscheiden met wie zij van doen hadden. Inlichtingen kregen zij van
majoor Welij en Krist Lobbezoo. De fam. Jouke Lobbezoo woonden op de
Deene-plaat. Maar tijdens de Tweede Wereldoorlog is hun huis
gebombardeerd en zijn ze verhuisd naar de Helsluis, waar vader Jouke naar
de Tweede Wereldoorlog sluiswachter is geworden. De Albrechtgroep was zo
gedisciplineerd stil, dat de OD hun aankomst nooit hoorde aankomen. In de
roeiboten waren de dollen omkleed met doeken om het geluid te dempen,
maar toch werd nog enigszins het knarsen van het metaal gehoord. De groep
Albrecht kwamen met hun boten aan bij Piet Dubbelman of bij de familie
Evegaars aan wal. Zodat zij in de nabijheid van hotel Centraal aan wal
gingen.
De overige crossings of wildcrossings gingen meestal bij het Thorpad aan
wal. Deze crossings brachten tientallen, men spreekt ook wel over
honderden personen vanaf bezet gebied naar bevrijdgebied. Deze personen
werden begeleid door de OD en Engelse of Canadese militairen naar de
lagere school in de Nieuwstraat. Daar kregen zij te eten en te drinken, vaak
spreekt men van een overweldigende ontvangst. Koks bezorgden de
maaltijd. Namen die in herinnering liggen zijn: Piet Kooijmans en Simon. Zij
stonden onder leiding van een Engelse kok James.
De school was in deze tijd gesloten voor onderwijs. Daar, Lage Zwaluwe
vanaf de Biesbosch met grote regelmaat onder vuur werd genomen. Het
onderwijs werd toen in de kelder van het oude postkantoor in de Kerkstraat
tegenover gemeenschapshuis “Ons Belang” gehouden. De klassen werden
gesplitst in twee groepen omdat de ruimte in de kelder te klein was.
Deze beschietingen hadden meer gevolgen. Adriaan Dudok woonden met
zijn familie aan het einde van de Flier. Zij zijn een poosje in Drimmelen
geëvacueerd geweest bij Kees Driesprong. Hij heeft de krijgsgevangenen, die
vanuit de Biesbosch in Drimmelen aan wal kwamen, mogen aanschouwen.
Hij zat bij kapper Nelemans ( bijnaam: de kanarie) aan de Nieuwlandsedijk
naast Rika van der Zalm, toen wederom Lage Zwaluwe onder vuur werd
genomen. Hij was aan één kant geknipt en de kapper stuurde de klanten de
straat op en hij zelf zocht dekking in de kelder.
Frans en Ton van der Made vertelde dat de familie Schippers woonachtig
naast de pastorie van de dominee aan de Kerkstraat, dodelijk gewond
raakten door granaatscherven, hij was in de tuin aan de overkant van de
straat doende toen zijn vrouw hem kwam ophalen.
Bij de opvang van mensen op de lagere school aan de NIeuwstraat ging ook
weleens wat mis. Er bleek tussen de opgevangen mensen een nsb’er te zitten.
Hij werd herkend aan het symbool op zijn arm. Cor Dudok vertelde dat ze
met zo’n zeven personen in het klaslokaal, tweede lokaal links naast de
hoofdingang, zaten met o.a majoor Welij en Aard de Wezel, toen Jan van
Heijst de snb’er binnen bracht. Hij ging hem ondervragen, voor het
schoolbord. Hij vroeg de nsb’er wat hij allemaal had uitgevreten. Jan zat een
beetje met zijn geweer te spelen en plots hoorde Cor een knal en dacht Jan
maakt een geintje met een losse flodder. Maar daarna volgde er nog vier à
vijf schoten. De kalk uit de muur. De snb’er was dodelijk getroffen. Hij werd
achter de school in de tuin gelegd. De Canadese militairen staken hun duim
omhoog. Jan is daarna afgevoerd naar België. Bij Jan van Heijst zat een
enorme wrok in z’n lijf, want zijn vader Jan was één van de eerste die het
slachtoffer werd van deze oorlog.
Henk van der Made kan zich de inslagen in de muur van het lokaal nog goed
herinneren. Henk kan zich ook nog herinneren dat er in de Kilstraat een
affuit stond opgesteld. Daarmee werden granaten afgevuurd richting de
Jacomina. Maar blijkbaar was de richting geregeld een probleem. Daarom
lagen er aan de buitendijk enkele Canadezen die de richting doorgaven, waar
de inslagen terecht kwamen. Wat hem ook bij gebleven is dat de affuit bij elk
schot steeds verder in de blubber zakte. Hem is ook bijgebleven dat er
halverwege het Thorpad een tank in de blubber was vast gereden. Dat was
voor de jonge knapen een enorm speelobject. Maar geregeld hoorden zij
tikken op de tank. Wat bleek, vanaf de overkant werd de tank geregeld onder
vuur genomen. Dries Evegaars heeft de foto van de afbeelding van de tank
weten te bemachtigen. Wim van de Berg is de eigenaar.
Bij Dries Evegaars thuis, aan de Nieuwlandsedijk, waren tijdens de oorlog
Duitsers, in de voorkamer gehuisvest. Wat hij zich kan herinneren, dat ze
regelmatig een bal gehakt kregen, want de keukenwagen van de Duitsers
stond in de Onderstraat. Zijn herinneringen aan de liniecrossers, is de boten
die in de omgeving van de Beurs afgemeerd lagen en sommige voorzien
waren met een motor, geplaatst in het midden van de boot.
Na de algehele bevrijding werd er bij Dries een politieboot afgemeerd.
Vanuit hotel Centraal werd er een nsb’er aan boord gebracht. Buiten enkele
politieagenten was ook Jan de Landgraaf aanwezig. De nsb’er werd aan de
mast gebonden. Woorden die geuit werden en Dries zich nog kan herinneren
waren o.a.: we zullen hem straks wel een paar keer onder de boot doorhalen.
Enkele bijzonderheden die mogelijk nog nader onderzocht moeten worden
of vermeldings waard zijn.
Familie Cors de Visser (ofwel de ‘knalbaas’) was eigenaar van hotel Centraal.
Cors bracht rond de jaarwisseling een reclamefoldertje rond en daarin werd
op een knalachtige wijze zijn waar aangeboden.
De zoon van Cors was vliegenier en is op twintig jarige leeftijd naar Canada
verhuis. Dochter Bea is overleden. Zoon Dirk is verhuisd naar Fijnaard. Zoon
Jan is begraven in Lage Zwaluwe. Vader Cors is vertrokken naar Fijnaard en
daar overleden. De familie Andrea was woonachtig aan de
Nieuwwlandsedijk, later verhuisd naar Rijksweg. Dochter Ans is overleden.
Dochter Bep Dupont is woonachtig in Oosterhout en zou in een scootmobiel
rijden.
Inwoners met vraagtekens in Lage Zwaluwe: familie Broeders, Robbemond,
Jan Hofman en zoon Piet Hofman (Sippie), Baas ’s Heerenhuis, Cors den
Engelse ging met Hanns Rauter, verantwoordelijk voor o.a. de joden
deportatie in Nederland, jagen. Rauter is in 1949 op 54 jarige leeftijd,
gefusilleerd in Scheveningen.
Deze tekst is tot stand gekomen met medewerkingen van:
Cor Polak (geboren 1926), Cor Dudok (geboren 1925), Dries Evegaars
(geboren 1934), Henk van der Made (geboren 1931), Adriaan Dudok (geboren
1933), Frans van der Made (geboren 1924), Mevr. Ton van der Made (geboren
1927). Met dank namens Stichting Verzetsgroep de Liniecrossers
Door: H. de Vries
6 mei 1992
Schoolgebouw Christelijke Lagere School aan de Nieuwstraat. In het lokaal
uiterst links is een persoon om het leven gebracht. Dat geschiede medio
januari 1945.